Czersk to dzisiaj niewielka miejscowość, ale za czasów książąt mazowieckich znajdował się tu najważniejszy, obok Płocka, ośrodek władzy na Mazowszu. W miejscu słowiańskiej osady już w XI wieku powstał gród, a potem monumentalny zamek, zmieniały się stroje, zajęcia i rozrywki mieszkańców. Dni rozkwitu przeplatały się z okresami upadku, kiedy wróg lub zaraza pustoszyli całą okolicę. O czasach świetności Czerska przypominają obecnie turnieje rycerskie, rekonstrukcje i pikniki historyczne.
PIERWSI OSADNICY, ANGLOSASKI KRÓLEWICZ I SMOK
Ślady pierwszego osadnictwa odkryte na tym terenie przez archeologów zostały ocenione na… 3 tysiące lat! Osada kultury łużyckiej powstała na wysepce na Wiśle, która płynęła wówczas tuż obok dzisiejszego wzgórza zamkowego. Ślady cmentarzyska kultury przeworskiej z początku naszej ery również znaleziono w tym miejscu, ale już słowiańska osada założona została w VII w. n.e. na czerskich wzgórzach. Na jednym z nich w XI wieku powstał gród obronny. W pierwszym historycznym zapisie w dokumentach z 1142 r. miejsce to nazwane jest Czerniczkiem 🙂 Ale to już mniej więcej czasy Bolesława Śmiałego i Władysława Hermana. Z nieco wcześniejszego okresu pochodzi bohater niezwykłego znaleziska na podwórcu zamkowym.
Podczas wykopalisk prowadzonych w latach 60. na terenie zamku w Czersku, dokładnie w kościele grodowym, naukowcy znaleźli grób tajemniczego dostojnika. Według jednej z hipotez był to komes Magnus, który przez Wrocław dotarł na zamek w Czersku aż z… Anglii!
Magnus miałby być synem anglosaskiego króla Harolda II i to właśnie za jego sprawą dwunogi smok zwany wywerną – albo bardziej słowiańsko żmijem – trafił najpierw na tarczę księcia czerskiego Trojdena I, później do herbu księstwa, a współcześnie na kilka mazowieckich herbów, głównie powiatów – warszawskiego zachodniego, grójeckiego, ostrowskiego, garwolińskiego, otwockiego oraz na herb miejscowości Lesznowola.
Dwunogiego smoka ze skrzydłami i ostro zakończonym ogonem, tyle że w kolorze czerwonym, miał w herbie książę Janusz I Starszy. I to właśnie dzięki niemu powstał na wzgórzu gotycki zamek z czerwonej cegły.
KSIĄŻĘ JANUSZ I KRÓLOWA BONA
Czersk stał się z czasem centrum militarnym Mazowsza, a w XIV w. uzyskał prawa miejskie. Później, zwłaszcza po zmianie koryta Wisły, która nie obmywała już wzgórza zamkowego, a także po przeniesieniu stolicy księstwa przez Janusza I Starszego do Warszawy, wydawało się, że Czersk zacznie tracić na znaczeniu. I wtedy rozpoczęła się budowa zamku.
Miejsce po wcześniejszym grodzie zostało dokładnie oczyszczone, a wzgórze podniesione o 5 metrów. Najlepsi mistrzowie zostali odwołani z Warszawy, a nawet sprowadzeni z Malborka, by postawić siedzibę godną księcia. Budowa zakończyła się prawdopodobnie tuż przed lipcem roku 1410, kiedy książę Janusz wsparł króla Władysława Jagiełłę w wojnie z zakonem krzyżackim.
Po przejęciu Mazowsza przez Koronę Królestwa Polskiego w 1526 r. Czersk stał się własnością polskich władców, przez pewien czas, wraz z większością Mazowsza, należał do królowej Bony. Bona Sforza d’Aragona, wdowa po królu Zygmuncie Starym, księżna Bari i Rosano, rozbudowała tutejszy zamek, a okolicznym mieszkańcom zaszczepiła miłość do ogrodnictwa i… winnej latorośli.
O barwnej historii zamku w Czersku opowiada edukatorka, autorka gry zamkowej Halina Świrska:
Miłośnicy historii średniowiecznej i rekonstrukcji 3D odnajdą szczegółowo i fascynująco opracowaną historię Czerska i tutejszej twierdzy na stronie zamku.
Do czasów świetności Czerska nawiązują coroczne turnieje rycerskie i regularnie organizowane w sezonie wiosenno-letnim wydarzenia edukacyjne i rekonstrukcje historyczne pozwalające poznać koloryt i obyczaje dawnych epok.
