To tutaj została uchwalona w 1791 r. pierwsza w Europie i druga na świecie nowoczesna ustawa zasadnicza, nazwana Konstytucją 3 Maja od dnia, w którym została ustanowiona przez Sejm Czteroletni. W Zamku Królewskim, od jesieni do wiosny spotykali się biesiadnicy Obiadów Czwartkowych, których dania, serwowane przez mistrza Tremo, zapoczątkowały modę na lżejszą dietę polską zmiksowaną z kuchnią francuską. Rezydencja polskich władców zrównana z ziemią we wrześniu 1944 roku czekała kilkadziesiąt lat na odbudowę zakończoną ostatecznie otwarciem Górnego Ogrodu Królewskiego w 2019 roku.
CZASY KSIĄŻĘCE
Prawdopodobnie tym, który założył siedzibę książęcą w miejscu dzisiejszego Zamku Królewskiego w Warszawie, był książę Bolesław II, ale kasztelania warszawska powstała zapewne dopiero za księcia Trojdena. Ślady pierwszej siedziby z drewnianymi umocnieniami udało się zlokalizować podczas badań archeologicznych prowadzonych od 2004 do 2008 r.
Najstarszą murowaną budowlą zamkową była Wieża Grodzka, zachowana do dziś w części piwnicznej i parterowej. Czas panowania książąt pamiętają również piwnice gotyckie, które przetrwały zburzenie Zamku przez Niemców we wrześniu 1944 roku. Piwnice, w których dziś prowadzi się zajęcia muzealne dla uczniów, są częścią pałacu książęcego Curia Maior wzniesionego w pierwszych latach XV w. przez księcia Janusza Starszego. Była to prostokątna budowla ceglana, której południowo-wschodni narożnik wznosił się nad potężną skarpą. Fasadę zachodnią zdobiły płytkie, ostrołukowe wnęki zakończone ornamentem.
Januszowi Starszemu Warszawa zawdzięcza także zakończenie prac nad otoczeniem całego miasta ceglanymi murami obronnymi. Ich pełna długość – wzdłuż ulic Podwale, Mostowej i skarpy wiślanej – wynosiła ok. 1200 m. Tylko trzy miasta na Mazowszu były otoczone murami: Warszawa, Płock i Pułtusk.
W ZDROWYM CIELE ZDROWE IDEE
W sierpniu 1526 r., po śmierci ostatnich książąt mazowieckich, gdy do Warszawy przybył król Zygmunt I Stary, zamek warszawski zaczęto nazywać Zamkiem Królewskim. Wkrótce stał on się siedzibą nie tylko monarszą, ale także parlamentarną, ponieważ właśnie tutaj obradował dwuizbowy Sejm I Rzeczypospolitej, łącznie z najsłynniejszym Sejmem Czteroletnim, który uchwalił Konstytucję 3 Maja.
Czas panowania Stanisława Augusta Poniatowskiego był dla Zamku Królewskiego wyjątkowo łaskawy: powstało wtedy aż 11 projektów przebudowy królewskiej rezydencji! Właśnie tutaj – od jesieni do wiosny, bowiem latem działo się to w Łazienkach Królewskich – odbywały się tu słynne Obiady Czwartkowe, biesiady nie tylko kulinarne, ale przede wszystkim intelektualne i artystyczne.
„Atoli gdy w czasie obiadu dobre wino i poufałość towarzyska rozochociły umysły obecnych, wesoły nastrój ogarniał całe grono i dowcip płynął wówczas potokami. Oprócz ks. Naruszewicza i Trębeckiego do najczęstszych zamkowych gości czwartkowych należeli: Jan Albertrandy, dziejopis i językoznawca, Franciszek Zabłocki, komedjopisarz, Ksawery Wojna, dyplomata polski, ksiądz Franciszek Bohomolec, historyk i najwcześniejszy komedjopisarz, uczony i zasłużony krajowi Ignacy Potocki, Karol Wyrwicz, autor pierwszej geografii politycznej, uczeni: Wybicki i Feliks Łojko. Bywał także Kazimierz Ustrzycki, zdolny i wykształcony szlachcic z Galicyi, oraz kilku innych ziemian, zajmujących się naukami i literaturą. Stół czwartkowy był okrągły, na 10 do 12 osób, bez miejsc starszych i młodszych. W sali zamku warszawskiego, w której jadano, król kazał pomieścić popiersie Naruszewicza”.
Zygmunt Gloger, „Encyklopedia staropolska, tom I”
O strawę dla ciała dbał wówczas ceniony kucharz królewski Paul Tremo, Francuz z pochodzenia, urodzony w okolicach Berlina, łączył walory kuchni polskiej i francuskiej, przede wszystkim ze względu na delikatny żołądek króla Stanisława Augusta, dla którego tłusta i bogata w zawiesiste sosy kuchnia polska była zbyt ciężka. W zachowanej do dziś książce kucharskiej Pawła Tremo „Nauka dokładna sposobów warzenia i sporządzania potraw z mięsiwa, ryb, jarzyny, mąki, jako też przyprawiania rozmaitych sosów, robienia esencji ponczowej” znalazły się m.in. przepisy na zupy (szczawiowa, barszcz klarowny i zabielany, rosoły), warzywa (marchew młoda i stara, jarmuż z kasztanami, szczaw świeży i rzepa rumiana 🙂 ). Co ciekawe, w królewskiej jadalni serwowano wino z winogron rosnących na terenie Zamku!
BEZKRÓLEWIE
Początek XIX wieku to wielkie wydarzenia w zamkowej historii. Dwukrotnie zatrzymał się w nim Napoleon Bonaparte i właśnie w tych murach podjął w 1807 r. decyzję o utworzeniu Księstwa Warszawskiego. Kilkanaście lat później po wschodniej stronie dawnej siedziby królewskiej powstały Arkady Kubickiego.
Podczas sierpniowej rebelii w roku 1831 r. lud warszawski wywlókł z zamkowego więzienia oskarżonych o szpiegostwo i zdradę i dokonał samosądu wieszając podejrzanych na latarniach. Kilka osób dokonujących samosądów zostało rozstrzelanych przez wojsko. Tak kończyło się powstanie listopadowe, po którym zamek zajęła administracja rosyjska, a w roku 1836 zadomowił się w siedzibie polskich monarchów carski namiestnik Iwan Paskiewicz.
Niemiecki generał-gubernator nie zdążył się zasiedzieć na Zamku. Wprowadził się latem 1915 r., gdy Rosjanie wraz z frontem zostali przez armię niemiecką wyparci na wschód, a już w 1918 roku musiał się pospiesznie wyprowadzać. Po 1919 roku Zamek Królewski stawał się na krótko domem m.in. dla Naczelnika Państwa Józefa Piłsudskiego i pisarza Stefana Żeromskiego, a w roku 1926 został rezydencją Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej.
Zbombardowany podczas niemieckich nalotów w 1939 r., wysadzony i niemal zmieniony z powierzchni ziemi we wrześniu 1944 r., długo musiał czekać na odbudowę, choć warto pamiętać o prowadzonych w międzyczasie na terenie Zamku pracach archeologicznych (więcej, łącznie z najnowszymi wynikami badań, na stronie Zamku).
Od 1971 do 1980 odbudowa odbywała się niemal wyłącznie dzięki składkom publicznym. W 1984 roku zwiedzający po raz pierwszy mogli wejść do zrekonstruowanych wnętrz zamkowych. Kolejny etap – od 1995 do 2009 r. – to remont Arkad Kubickiego, do 2011 – renowacja pałacu Pod Blachą, przywrócenie elewacji wschodniej wyglądu znanego z dzieł Canaletta – w 2013, a w 2019 udostępnienie Ogrodów Królewskich, które zakończyło proces odbudowy Zamku po II wojnie światowej. 74 lata po jej zakończeniu…
Magdalena Walusiak
