Miejski deptak, piękne kamieniczki z XIX wieku, kawiarenki, urok miasta, które żyje spokojnym rytmem. Sprzeciw wobec niesprawiedliwości, ludzie pracy na ulicach, skandowane hasła, transparenty i flagi. Wieś jak sprzed stuleci, z drewnianymi chałupami, uprawą ziemniaków i zbóż, wiatrakami, młynem wodnym i spichlerzami. Trzy oblicza jednego miasta – Radomia.
Radom Wajdy
Rodzice Wajdy przenieśli się z Suwałk do Radomia w 1935 r., gdy Andrzej miał 9 lat, a jego ojciec, oficer, został przydzielony po awansie do 72. pułku piechoty. „Radom stał się dla mnie domem, w którym przemieszkałem dziesięć najbardziej chłonnych lat” – wspominał laureat Oscara po latach. Mieszkał z rodziną w kamienicy oficerskiej przy ul. Malczewskiego 20. Tuż obok znajdował się teren wojskowy, gdzie odbywały się ćwiczenia, a mały Andrzej uczył się pod okiem ojca jazdy na koniu Burza. Uczęszczał do szkoły przy ulicy Nowospacerowej, a pierwszy spektakl teatralny obejrzał jako 12-latek w Teatrze Rozmaitości mieszczącym się w gmachu Resursy.
To niektóre miejsca, z którymi Andrzej Wajda w dzieciństwie był związany, ale jest jeszcze jedno, niezwykle ważne i kulturotwórcze, które istnieje w Radomiu dzięki inicjatywie reżysera i jego żony Krystyny Zachwatowicz: Mazowieckie Centrum Sztuki Współczesnej „Elektrownia”. Centrum posiada bogate zbiory dzieł współczesnych artystów, m.in. dzieła Kantora, Czapskiego i Wajdy, który podarował placówce swoje szkice i kilkadziesiąt prac innych twórców. Działa tu nowoczesne kino studyjne noszące od 2017 r. imię Andrzeja Wajdy, z najlepszym w kraju systemem nagłośnienia i salą wzorowaną na mieszczącym się pod Paryżem prywatnym kinie studyjnym, które należy do… George’a Lucasa.
W Radomiu (oraz w Warszawie i Nowym Jorku) kręcone były zdjęcia do filmu Andrzeja Wajdy „Dyrygent” ze znakomitym Johnem Gielgudem w roli tytułowej oraz partnerującymi mu Krystyną Jandą i Andrzejem Sewerynem. Na taśmie utrwalone zostało miasto końca lat 70.: ulica Żeromskiego, dawne kolegium pijarów, czyli dzisiejsze Muzeum im. Jacka Malczewskiego, oraz miejski rynek. Film jest rodzajem hołdu złożonego niestołecznemu miastu, w którym mogą przytrafiać się rzeczy wielkie i piękne.
Wieś Żeromskiego
Muzeum Wsi Radomskiej to jeden z najciekawszych polskich skansenów. Nie jest placówką, w której kurz osiada na eksponatach. Tutaj życie toczy się swoim wiejskim rytmem: uprawia się zboże i ziemniaki, hoduje chlebowy zakwas i lepi garnki. Święto Chleba i Festiwal Ziemniaka wpisują się w żywe i intensywne kultywowanie folkloru i wiejskich tradycji, z ostrym przytupem w trakcie tańców na dechach.
Poza sezonowymi świętami też sporo się tu dzieje, turyści mogą wędrować po liczącej 32 hektary wiosce, w której zgromadzono cuda wiejskiej architektury: jest XVIII-wieczny dworek i zabytkowy drewniany kościół, największy w Polsce zespół wiatraków, wodne młyny i chłopskie zagrody z Jastrzębi, Kłonówka i Chomentowa.
Część z tych cudów można odnaleźć w filmie Filipa Bajona „Przedwiośnie” z Mateuszem Damięckim w głównej roli. Właśnie w Muzeum Wsi Radomskiej, zdaniem reżysera skansenie „najmniej skansenowatym”, zostały nakręcone sceny rozgrywające się w folwarku Chłodek niedaleko Nawłoci, m.in. spotkania Cezarego Baryki z Wandzią oraz z księdzem przy grobie Karoliny, a urokliwy, kryty gontem dworek z modrzewiowych bali utrwalony na taśmie filmowej jest jednym z najciekawszych eksponatów MWR.
Radomski Czerwiec w Radomiu i… Łodzi
Radomski Czerwiec 1976 został przedstawiony w miniserialu dokumentalnym „Miasto z wyrokiem” w reżyserii Wojciecha Maciejewskiego. W rekonstrukcji wydarzeń wykorzystano m.in. materiały archiwalne TVP, Polskiej Kroniki Filmowej i materiały operacyjne MSW. O radomskim Czerwcu opowiedział również Krzysztof Kieślowski w filmie telewizyjnym „Krótki dzień pracy”, ale rolę Radomia zagrało w tej produkcji… miasto Łódź.
Magdalena Walusiak
Radom i Muzeum Wsi Radomskiej w wybranych filmach
„Dyrygent” (1979)
„Psy 2. Ostatnia krew” (1993)
„Miasto z wyrokiem” (1996)
„Przedwiośnie” (2000)
„W ukryciu” (2011)
„Rok 1863” (2012)
„Sen o Warszawie” (2013)
„Komendant Zagończyk” (2016)
