Dawne więzienie carskie i areszt śledczy, w którym w latach 40. i 50. XX wieku osadzano żołnierzy antykomunistycznego podziemia, działa obecnie muzeum z salami wystawowymi, placówka edukacyjna i zarazem centrum kultury, w którym odbywają się koncerty, seanse filmowe, warsztaty i spotkania autorskie. Jedną z największych atrakcji Muzeum Żołnierzy Wyklętych w Ostrołęce jest strzelnica cyfrowa z replikami broni długiej i krótkiej – jeden z najbardziej nowoczesnych tego typu obiektów w Polsce.
Historia aresztu
Kompleks więzienny w Ostrołęce powstał na początku XX wieku, gdy liczba ludności miasteczka w zaborze rosyjskim podwoiła się i miejscowy areszt, w którym można było osadzić zaledwie 5 osób, przestał władzom wystarczać. Więzienie oddano do użytku w 1903 r. W czasie niemieckiej okupacji hitlerowcy wykorzystali je jako tymczasowy areszt dla więźniów, którzy zostali później wywiezieni do obozów w Buchenwaldzie, Dachau i Mauthausen. W pierwszych latach PRL więzieniem zarządzała „Bezpieka”, czyli Ministerstwo Bezpieczeństwa Publicznego, a w 1956 r. pieczę nad kompleksem przejęło Ministerstwo Sprawiedliwości.
W 2012 roku więzienie zamknięto, a po kilku latach zapadła decyzja, by budynki wyremontować i całość przekształcić w Muzeum Żołnierzy Wyklętych, by upamiętnić opór społeczny i działalność licznych ugrupowań antykomunistycznych spod znaku NZW i AK – WiN na wschodnim Mazowszu. Ostatni partyzanci ziemi ostrołęckiej zginęli 11 listopada 1953 r. w Dudach Puszczańskich. Pierwsze w Polsce Muzeum Żołnierzy Wyklętych zostało otwarte 1 marca 1922 r.
Opowieść o antykomunistycznym podziemiu
Placówka ma w przystępny sposób wypełniać lukę w zbiorowej pamięci współczesnych pokoleń. Zadanie to wypełnia nowoczesna, multimedialna wystawa stała prezentująca fenomen polskiego oporu przeciwko sowietyzacji Polski po 1945 roku.
Ekspozycja prezentuje skomplikowane losy Polaków i sprawy polskiej na tle wielkiej polityki, walkę podziemia antykomunistycznego o niepodległość Polski. Podczas zwiedzania można zapoznać się z nurtami istniejącymi w ramach ruchu niepodległościowego oraz historię przeprowadzanych przez Żołnierzy Wyklętych akcji zbrojnych. Ważną częścią ekspozycji jest opowieść o stalinowskich represjach, procesach pokazowych, komunistycznych zbrodniach i propagandzie lat 40. i 50. na terenie Polski. Wystawa czynna jest od wtorku do niedzieli, we wtorki dostępna jest bezpłatnie. W Muzeum są również prezentowane wystawy czasowe.
Cyfrowa strzelnica w domu kultury
Jedną z najciekawszych atrakcji MŻW jest przypominająca symulator komputerowy strzelnica cyfrowa z bogatym wyborem scenariuszy walki i z różnymi stopniami trudności. Jest to jeden z najbardziej nowoczesnych tego typu obiektów w Polsce, z podobnych systemów korzystają podczas treningów policjanci, żołnierze i siły specjalne na całym świecie. Można tu skorzystać z replik broni długiej i krótkiej z parametrami (np. wagą) identycznymi jak oryginały. Zwiedzający mogą tu wypróbować klasyczną broń z czasu II wojny światowej, taką jak MP 40, Mausera Kar98k czy STG 44. Możliwe jest też skorzystanie z replik broni współczesnej.
Warunkiem samodzielnego skorzystania ze strzelnicy jest ukończenie 16 roku życia.
Muzeum Żołnierzy Wyklętych działa nie tylko na rzecz pamięci i nie tylko w obszarach związanych z tematyką wojskową i militarną. Placówka stała się ważnym ośrodkiem kultury i edukacji w Ostrołęce. W jednym z budynków kompleksu mieści się sala kinowa i konferencyjna z mobilną sceną i rozsuwaną widownią, dzięki czemu mogą się tam odbywać seanse kinowe, koncerty, konferencje naukowe, spektakle czy spotkania autorskie. Na widowni sali wyposażonej w nowoczesny sprzęt oświetleniowy, nagłośnieniowy i kinowy mieści się 140 osób.
Na terenie Muzeum znajdują się także księgarnia i sklep z pamiątkami oraz Kawiarnia Spocznij.