Xawery Dunikowski to symbol polskiego rzeźbiarstwa, patron Muzeum Rzeźby w warszawskiej Królikarni. Mało kto jednak wie, że był również znakomity w sztuce dwóch wymiarów i pozostała po nim imponująca kolekcja obrazów. I właśnie malarstwu mistrza Dunikowskiego poświęcona jest w całości ekspozycja otwarta 11 czerwca 2021 w muzeum jego imienia.
Wystawa w Królikarni jest pierwszą ekspozycją w całości poświęconą malarstwu Xawerego Dunikowskiego. Niektóre jego obrazy i szkice są prezentowane po raz pierwszy, inne nie były pokazywane publicznie od kilkudziesięciu lat. Na wystawie zgromadzono ponad 50 prac malarskich, większość z nich pochodzi z kolekcji Muzeum Narodowego w Warszawie.
Twórczość rzeźbiarska Xawerego Dunikowskiego jest powszechnie znana, ale o tym, że był również malarzem, wiedzą nieliczni. Do dziś jego malarstwo pozostaje prawie nieznaną dziedziną twórczości artysty. Wystawa w Królikarni, która odbędzie się po okrągłych 60 latach od wielkiej prezentacji jego dzieł w Muzeum Narodowym w Warszawie, ma szansę zmienić odbiór całej działalności artystycznej Dunikowskiego.
„Xawery Dunikowski. Malarstwo” jest najważniejszą ekspozycją w tym roku w muzeum jego imienia. Ekspozycję prac malarskich uzupełniają szkice i rysunki, pokaz multimedialny fotografii archiwalnych oraz rekwizyty z pracowni artysty.
Pierwsze kroki w malarstwie
Dunikowski od początku swojej drogi twórczej traktował malarstwo na równi z rzeźbą. Zainteresowanie malarstwem wykazywał już jako student Szkoły Sztuk Pięknych w Krakowie (brał udział w plenerach malarskich Jana Stanisławskiego).
Pierwszy obraz wystawił w 1904 roku. W latach 30. XX wieku często prezentował swoje prace malarskie, a w 1938 roku poświęcił im niemal całą wystawę w Instytucie Propagandy Sztuki. Ówczesna prasa podkreślała sensacyjność tego wydarzenia.
Więzień nr 774 i wizja wojny
Xawery Dunikowski właśnie w malarstwie znalazł sposób na zmierzenie się z okupacyjnymi wspomnieniami. O swoich bolesnych przeżyciach i doświadczeniach, których nie chciał lub z różnych przyczyn nie mógł przełożyć na język form rzeźbiarskich, wolał opowiadać obrazami.
Przykładem jest cykl poświęcony traumatycznym przeżyciom artysty z lat 1940-1945, gdy był więźniem KL Auschwitz. Należą do niego m.in. płótna zatytułowane: Boże Narodzenie w Auschwitz w 1944 roku (1950), Orkiestra (1955), Ruszty (1955), Droga do wolności (ok. 1955). Ten cykl jest dramatyczną opowieścią o zbrodniach, których Dunikowski był świadkiem. Artysta przestrzega w nim przed tragedią wojny i jej brutalnymi konsekwencjami, a także stawia pytania o sens ludzkiej egzystencji i śmierci.
Echa przeżyć wojennych znalazły również odbicie w takich cyklach jak „Muzyka” czy „Kompozycje abstrakcyjne”.
Natura i czas
Ważnymi tematami w twórczości malarskiej Dunikowskiego były otaczający go świat, czas i natura. Uzdrawiająca i kojąca moc przyrody, pozwalająca uwolnić się od traumatycznych doświadczeń, pojawia się w kolejnym powojennym cyklu –„Kaktusy”. Artysta chętnie przebywał na łonie natury. Dużo podróżował, a wrażenia z wyjazdów utrwalał w szkicownikach. Zapamiętale rysował i malował pejzaże, chętnie tworzył także portrety osób spotykanych podczas wypraw.
Podczas urlopu w 1957 roku w Nieborowie zafascynowały go z kolei prehistoryczne rzeźby znajdujące się w tamtejszym parku. Poświęcił im cykl malarski „Baby nieborowskie”. Dunikowski mówił o nim tak: „Ja jestem bardzo wrażliwy na egzotykę, na starą kulturę. A te Baby mają atmosferę wieków. Do mnie czas przeszły mówi tak jak czas dzisiejszy. Czas dziwnie na mnie działa. Mogę czas przywołać i odsunąć. Umiem łatwo wczuć się w czasy egipskie, asyryjskie, greckie, rzymskie…”(cyt. za: Jan Wegner, Xawery Dunikowski w Nieborowie, przedruk w katalogu wystawy).
Dunikowski w kosmosie
W drugiej połowie lat 50. XX wieku tajemnice kosmosu stały się kolejnym tematem twórczych rozważań Dunikowskiego. Człowiek w kosmosie to największy obraz namalowany przez artystę (362×303 cm). Dzieło to nie było prezentowane publicznie od 1961 roku. Prace nad tym obrazem poprzedzone były licznymi studiami rysunkowymi i malarskimi.
To jedno z najważniejszych dzieł w twórczości artysty, będące wyrazem tęsknoty i dążeń do ujęcia –jak sam wyjaśniał –„zagadki bytu tej tajemniczej, nieznanej nam istoty”(cyt.za: Jan Szancer, Ksawery Dunikowski malarzem, „Światowid”, nr 28, 3 czerwca 1933, s.7). Dziś, w dobie bezzałogowych misji na Marsa i podboju kosmosu przez człowieka, ta tematyka pozostaje szczególnie aktualna.
Wystawę poprzedziły szeroko zakrojone prace konserwatorskie. Ekspozycji towarzyszy cykl wykładów i bogaty program edukacyjny przeznaczony dla rodzin z dziećmi, młodzieży i dorosłych oraz seniorów. Publikacja towarzysząca wystawie składa się z esejów, których autorzy analizują spuściznę artystyczną Dunikowskiego opisywaną z różnych perspektyw badawczych, co otwiera pole do dalszych dyskusji nad nią.
XAWERY DUNIKOWSKI. MALARSTWO
11 czerwca – 14 listopada 2021
Wystawa w Muzeum Rzeźby im. Xawerego Dunikowskiego w Królikarni (oddział Muzeum Narodowego w Warszawie)
Kuratorka: Joanna Torchała / Muzeum Rzeźby im. Xawerego Dunikowskiego w Królikarni (oddział MNW)
Wystawa pod honorowym patronatem Wiceprezesa Rady Ministrów, Ministra Kultury, Dziedzictwa Narodowego i Sportu prof. Piotra Glińskiego
Strona internetowa Muzeum Rzeźby im. Xawerego Dunikowskiego w Królikarni
Profil Królikarni na Facebooku
Godziny otwarcia dla zwiedzających:
poniedziałki–wtorki: nieczynne
środy: 10.00–18.00
czwartki: 12.00–20.00
piątki–niedziele: 10.00–18.00
Ceny biletów:
12 zł / bilet normalny
8 zł / bilet ulgowy
32 zł / bilet rodzinny
we czwartki wstęp bezpłatny
