Tradycja obrzędu błogosławieństwa pokarmów, zwanego powszechnie święconką lub święconym, sięgają VIII wieku, zaś w Polsce pojawiła w XIV stuleciu. Najpierw święcono tylko chlebową figurkę o postaci baranka, potem dodawano kolejno ser, masło, ryby, olej, pokarmy mięsne, ciasto i wino. Na końcu święcony kosz został uzupełniony jajkiem i pozostałymi pokarmami, które obecnie weszły do kanonu święconki.
Warto pamiętać, że dobór potraw w koszyku nigdy nie był przypadkowy. Od wieków każdy „Boży dar” symbolizował co innego, uznanego przez ludową, jak i chrześcijańską tradycję. Zestaw tych darów się zmieniał, ograniczano ich ilość, aż pozostało tylko siedem. Ten zestaw, przyjęty w okresie wczesnego romantyzmu, obowiązuje do dziś. Potraw w koszyku może być więcej, ale tych siedem powinno się w nim znaleźć przede wszystkim.
Chleb we wszystkich kulturach ludzkości był i jest pokarmem podstawowym, niezbędnym do życia. Gwarantował dobrobyt i pomyślność. Wśród chrześcijan zawsze był symbolem nad symbolami – przedstawia bowiem Ciało Chrystusa. Jeżeli pieczono wiele odmian chleba, do kosza kładziono po dużej kromce każdego z nich.
Jajko jest symbolem odradzającego się życia, symbolem zwycięstwa nad śmiercią. Tę symbolikę rozpowszechnili w Polsce niemieccy zakonnicy. Wywodzi się ona z dawnego zakazu spożywania jaj podczas Wielkiego Postu. Jajka na stół powracały ponownie w Wielkanoc.
Sól to minerał życiodajny, dawniej posiadający moc odstraszania wszelkiego zła. Bez soli nie ma życia. To także oczyszczenie, samo sedno istnienia i prawdy.
Wędlina zapewnia zdrowie i płodność, a także dostatek, bo przecież nie każdy mógł sobie pozwolić na ten szczególny pokarm. Kiedyś był to choćby plaster szynki, a od XIX wieku pojawiła się kiełbasa.
Ser jest symbolem zawartej przyjaźni między człowiekiem a siłami przyrody, a przede wszystkim stanowi gwarancję rozwoju stada zwierząt domowych. Ser jest bowiem produktem mlecznym pochodzącym od krów, owiec i kóz.
Chrzan zawsze był starym ludowym symbolem wszelkiej siły i fizycznej krzepy. Współdziałając z innymi potrawami zapewniał ich skuteczność.
Ciasto do koszyka ze święconką weszło ostatnie, jako symbol umiejętności gospodyń domowych. Tradycyjnie baby wielkanocne były wypiekane samodzielnie w domach prezentując kulinarny kunszt gospodyń. Dziś wystarczy nawet zwykła domowa drożdżówka.
Wszystkie produkty umieszczane są w tradycyjnym wielkanocnym koszyku, który powinien być z wikliny lub słomy, wyścielony białą serwetą i ozdobiony gałązkami bukszpanu. Na wsi, tam gdzie było to możliwe, kosz bywał bardzo duży i bogato wypełniony – tak, aby cała rodzina, a były one wtedy bardzo liczne, mogła podzielić się poświęconym produktami podczas świątecznego śniadania. Wielkanocny kosz był też wyrazem wielkiej radości, którą trzeba było podzielić się przy stole i to w znaczeniu zarówno symbolicznym jak też dosłownym.
I tej radości życzymy wszystkim Państwu na święta, nawet jeżeli w obliczu odpowiedzialności za zdrowie i życie innych przyjdzie nam spędzać je w odosobnieniu i bez rodziny. Pamiętajmy i kultywujmy jednak tradycje, aby za rok wrócić do wspólnego rodzinnego świętowania.
Jacek Andrzej Kwiatkowski